De educatione theologica et classica (Сообщение на IX конференции «Классическая филология в контексте мировой культуры»)

Особую благодарность выражаю А. И. Солопову, заведующему кафедрой Классической филологии МГУ, и П. Н. Лонгану, студенту отделения Греческой христианской литературы МДА, за редактирование латинского текста данного сообщения, а также латинского перевода «Гимна о поздней античности» для «Материалов конференции». См.: Dionysius (Schlenus), hegumenus. Hymnus de Antiquitate infima // Классическая филология в контексте мировой культуры – IX. Новолатинская традиция в Европе. Материалы Международной конференции, посвященной памяти Олега Дмитриевича Никитинского. М., 2016. С. 122–126.

Аннотация. В Московском государственном университете 7 декабря 2016 г. по инициативе кафедры Классической филологии состоялась IX Международная конференция «Классическая филология в контексте мировой культуры. Новолатинская традиция в Европе. Научные чтения, посвященные памяти О. Д. Никитинского». В сообщении говорится об особой роли в классическом образовании как Греческого кабинета, так и библиотеки Московской духовной академии. Приобретение основной части собрания иностранной литературы в университетах Западной Европы оказывается частью этого образовательного процесса. Значимость высокого идеала классического и богословского образования подчеркивается эгзегезой Пс.45:9. Автор выражает надежду, что изучение древних языков, которые так необходимы для глубокого и осмысленного понимания богословия и святоотеческой традиции, станет неотъемлемой частью духовного образования.

Sodales carissimi et honoratissimi!

Propositum mihi est de bibliotheca et de eorum studiis Graecis Latinisque vobis narrare, qui in Academia Theologica Moscoviensi versantur. Hodie bibliotheca nostra de novo, a capite ad calcem, rеstaurаtur iam sex annis progredientibus. Pro initio causaque restaurandi habuimus illos libros (numero quinquaginta tria milia), qui per sex annos, separatis oneribus, ex variis universitatibus Europae occidentalis importabantur. Libri illi, in capsulis iacentes neque in schedulas relati, onera mortua sunt, quod nos ad bibliothecae illum statum mutandum excitavit. Verumtamen hoc Europaeum inceptum ortum est vicissim ex incepto Graeco continuato. Multo tempore ante, priusquam in Europam Occidentalem profectus sum libros petitum, peregrinatus eram discendi, venerandi, cognoscendi causa per Graeciam, unde multos libros collegi et ad Academiam rettuli. Potissimae disciplinae, ad quas libri importati pertinebant, sunt theologia et patrologia et byzantinologia et philologia classica. Ut hoc unum afferam, cum in Cyprum anno MMVII proficiscerer, invitatus sum quondam ab incolis alicujus vici, ut die Martis hebdomade paschali prima eam terram, quae neque Graecorum nunc est nec Turcorum visitarem, unde propulsi sunt ipsi, qui habitavissent illic usque ad annum MCMLXXI. Rogavi matrem familias, quae per longum tempus anus facta est, liceretne libros scholasticos de Graeca lingua scriptos a pavimento tollere, cui rei “certe” respondit. Proinde anthologias et vocabularia primo in museum Graecorum studiorum gerebam, deinde illinc in bibliothecam Academiae transtuli. Libri Latini largo flumine in bibliotheca quoque aggregi coeperunt. Universitates Bibliothecas in Hispania, Germania, Britannia, Batavia, Italia nobis visitantibus optio data est, ut singula de duplicibus exemplaribus librorum caperemus, quorum multi Latine scripti sunt, exempli gratia: Florilegii magni seu Polyantheae floribus novissimis sparsae libri viginti: opus a Dominico Nano Mirabello Bartholomaeo Amantio et ceteris ex auctoribus cum sacris , tum profanes vetustioribus et recentioribus collectum, Francofurti, anno MDCXXVIII; Tractatus canonico-moralis de sacramentis pars III: De sacra ordinatione, Taurinorum Augustae, anno MCMXXXV.

Memor sum diei, mensis Octobrism anno MMVII, quo latinistam, philosophum, theologum Hispanum Hermenegildam conveni, qui omnes libros Latinos, in museo suo in Unversitate Eliberritana (Granatae) asservatos nobis tradere desideravit, quorum erant ducenta exemparia chrestomathiae Latinitatis mediaevalis recentisque novem variorum graduum, ex tertio subterraneo tabulato bibliothecae deprompta. “Omnes”, inquit, “egregii latinistae mortui sunt, et ego moriturus sum”. Cuius tristis dicti vera significatio non eo spectat, ut senectutem suam exprimat, sed, ut incolae Ruteniae certiores fiant Latinam linguam non florere hactenus in eis locis, quibus incunabula ipsius humanitatis Latinae Hispaniae posita sunt et ipsi student hunc thesaurum servare.

“Lege”, inquit, “et cape quamvis multos libros. Ecce testamentum tibi”. Post, delectus meos annuebant “optime” interdum dicens. Ad ultimum dixit mihi, “donare tibi volo triptycha”. Dum cogitabam, quomodo animi illius egregii viri offensam evitarem, nam sane non possem mecum in Patriam referre picta triptycha, honestus vir ostendit, quid in animo haberet. Triptycha sunt dicta Christiana in tres partes divisa, evangelicae invocationes et Latine et vulgo scriptae. “Populi Hibernus libros legere desiit, atque ego coepi triptycha scribere. Eheu, et textus breves iam non legunt, quamobrem obtestuor: auferte ea in Ruteniam”…

Volo vos animadvertere magni momenti esse libri Europaeos saeculi praeteriti decenniis tertio quarto quinto impressi, qui nusquam in bibliothecas Sovieticas relati sint. Itaque linguae Graeca et Latina in Academia Theologica Moscoviensi alteram domum invenerunt.

Singularem attentionem merebant illi libri Graeci Latinique, qui de theologia simulac de philologia narrant. Theologia sine textibus, fontibus, sine imbuendo vigente elemento Christiani verbi, valde abstracta et non satis vigens fit. Textibus legendis theologia transfiguratur. Exempli parvuli gratia: rogatur, quomodo Russice tradatur Psalmi XLV versus IX: σχολάσατε καὶ γνῶτε ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός? Qui duo habet interpretamenta, secundum duo principias significationes dictionis “σχολάζω”: primum, si vertamus “vacate”: ita fit, ut se absolvere liceat de mundo ad Deum cognoscendum. Sic in Vulgata: “Vacate et videte quoniam ego sum Deus”. “Ἡ ἀρχή τοῦ κατὰ Θεὸν βίου ἡ καθόλου τοῦ κόσμου φυγή”¹ (i.e. “principium vitae secundum Deum absoluta de mundo fuga est”) secundum sanctum monachum XI saeculi Nictan Stethatum. Deiectio a mundo monasticae traditioni propria est, et Laurae, ubi Academia Theologica sita est. Sed σχολάσατε alteram quoque rem significat: “discatis”. Versus igitur sibi vult non Ascēsim monachorum significare, sed theologicam in Laura traditionem. Hoc psalterii exemplo patet, quid a saeculo ad saeculum Ecclesia proferat, nempe, species philosophiae, quam antiqui persequi tempatabant, et quae, ut nobis videtur, in Christianitate solum plena luce apparet.

Denique, ut acroasim meam parvam concludam, videntur mihi bibliotheca et “museum” Graecum, de Academia inseparabilia, quandam “exegesim” esse Scripturae Sanctae et traditionis, sine qua theologica eruditio fieri non potest.