Приложения

Проблема «истинности» и «приемлемости» писаний, используемых в церковном обиходе, возникла, вероятно, уже в I в. Последующие столетия оставили документальные свидетельства повышенного внимания к ней церковных писателей: труды Иринея, Тертуллиана, Оригена полны замечаний о «достоверности» или «подложности» тех или иных книг. В конце II в. уже предпринимались и специальные исследования на этот счет⁵⁴³. Критериями при этом обычно служили: 1) отношение к данной книге большинства Церквей, 2) упоминание о ней в сочинениях христианских авторов прежнего времени, 3) собственное мнение пишущего, аргументированное иногда указанием на особенности стиля и содержания рассматриваемого сочинения.

Если в суждениях писателей доникейского периода за редким исключением отсутствовала категоричность, преобладали оценки типа «принимается большинством», «принимается немногими», «спорная», то в дальнейшем превращение Церкви в часть государственного аппарата Римской империи потребовало определенности не только от самого христианского вероучения, но и от всех прочих норм церковной жизни. В новой списки «принимаемых», «сомнительных» и «отвергаемых» книг, имевшие прежде факультативный характер, должны были обрести свойственные закону однозначность и категоричность. В эпоху Юстиниана (527–565 гг.) тенденция к кодификации церковной нормы получила дополнительный импульс.

Название «Декрет папы Геласия» сохраняется в настоящее время как условное, поскольку исследования показали, что окончательное оформление этот документ получил лишь к середине VI в. в Южной Галлии, тогда как древнейшая его часть (идеологическое обоснование верховенства в христианском мире Римской церкви) восходит ко времени понтификата папы Дамаса I (266–283 гг.) и, вероятнее всего, написана этим первосвященником.

В «Patrologia Latina» Миня «Декрет Геласия» опубликован в четырех разных редакциях⁵⁴⁴. В двух текст разделен на пять глав, в одной – на четыре, одна деления на главы не имеет. Ниже приводится фрагмент самой пространной из этих версий. В первых четырех ее главах перечислены книги Ветхого и Нового Заветов, указаны Вселенские соборы, решения которых признаются Римской церковью каноническими (Никейский, Константинопольский, Эфесский, Халкидонский); поименно названы отцы Церкви, чьи труды следует принимать целиком (Киприан Карфагенский, Григорий Назианзин, Василий Великий, Афанасий, Кирилл и Феофил Александрийские, Иоанн Златоуст, Илларий Пиктавийский, Амвросий Медиоланский, Августин Гиппонский, Иероним, Проспер, папа Лев); отмечены авторы, к чьим сочинениям нужно подходить с разбором (Руфин, Ориген, Евсевий), руководствуясь при этом мнением Иеронима Блаженного. Как категория писаний «принимаемых », в декрете названы акты мучеников и жития Св. отцов, кроме того, рекомендованы к чтению отдельные сочинения вроде книг «Обретения креста Господня» или «Обретения головы Иоанна Крестителя», однако с оговоркой, что к писаниям такого рода следует относиться с осторожностью. Завершает четвертую главу следующая сентенция:

«Прочие же писания, составленные или проповеданные еретиками или схизматиками католическая и апостольская Римская церковь отнюдь и ни коим образом не принимает; и те немногие из них, что на память пришли и которых католикам избегать следует, полагаем мы правильным здесь назвать».

* В латинском тексте порядковые номера книг отсутствуют.

Варианты названий в квадратных скобках приводятся в издании Миня.

[1] * Хождения под именем апостола Петра, которые называются книгами Св. Климента [десять или девять, или же восемь]

апокрифические

[2] Деяния под именем апостола Андрея

апокрифические

[3] Деяния под именем апостола Фомы

апокрифические

[4] Деяния под именем апостола Петра

апокрифические

[5] Деяния под именем апостола Филиппа

апокрифические

[6] Евангелие под именем Фаддея

В Hennecke-3 «Евангелие Фаддея» отсутствует

апокрифическое

[7] Евангелие под именем Матфии

апокрифическое

[8] Евангелие под именем апостола Петра

апокрифическое

[9] Евангелие под именем Иакова младшего

апокрифическое

[10] Евангелие под именем Варнавы

апокрифическое

[11] Евангелие [или евангелия] под именем Фомы, которым [или

которыми] манихеи пользуются

апокрифическое

[12] Евангелие [или евангелия] под именем Варфоломея апостола

апокрифическое

[13] Евангелие под именем Андрея

апокрифическое

[14] Евангелия, которые Лукиан подделал

апокрифические

[15] Книга о детстве Спасителя

апокрифическая

[16] Евангелия, которые Езиций [или Хезихий, или же Изиций] подделал

апокрифические

[17] Книга о рождестве [или детстве] Спасителя и о Марии или о повитухе [или добавляется «Его»]

апокрифическая

[18] Книга, называемая именем«Пастырь»

апокрифическая

[19] Все книги, которые Левкий [или Лукий], ученик дьявола, сотворил

апокрифические

[20] Книга, которая называется «Основание»

апокрифическая

[21] Книга, которая называется «Сокровище»

апокрифическая

[22] Книга о дочерях Адама: «Лептогенезис»

апокрифическая

[23] Компиляция о Христе, составленная Виргилиевыми стихами

апокрифическая

[24] Книга, называемая «Деяния Феклы и Павла»

апокрифическая

[25] Книга, приписываемая Непоту

апокрифическая

[26] Книга речений, написанная еретиками и означенная именем святого Сикста [или же Ксиста]

апокрифическая

[27] Откровение, которое называется Павловым

апокрифическое

[28] Откровение, которое называется «Апостола Фомы»

апокрифическое

[29] Откровение, которое называется «Св. Стефана»

апокрифическое

[30] Книга, называемая «Успение, то есть Кончина святой Марии»

апокрифическая

[31] Книга, называемая «Покаяние Адама»

апокрифическая

[32] Книга о великане Оге, о котором еретики утверждают, что после

потопа он сражался с драконом

апокрифическая

[33] Книга, называемая «Завет Иова»

апокрифическая

[34] Книга, называемая «Покаяние Оригена»

апокрифическая

[35] Книга, называемая «Покаяние Святого Киприана»

апокрифическая

[36] Книга, называемая «Покаяние Ианния и Иамврия»

апокрифическая

[37] Книга, называемая «Доля апостолов»

апокрифическая

[38] Книга, называемая «Похвала апостолам»

В Hennecke-3 название этой книги переведено как «Надгробие апостолов»

апокрифическая

[39] Книга, называемая «Установления апостолов»

апокрифическая

[40] Книга «Психолог», написанная еретиками и называемая именем

Б[лаженного] Амвросия

апокрифическая

[41] История Евсевия Памфила

В IV главе «Декрета» подробно разъясняется, какие части «Церковной истории» Евсевия приемлемы, а какие нет. К числу принимаемых книг отнесена так же и его «Хроника»

апокрифическая

[42] Сочинения Тертуллиана

апокрифические

[43] Сочинения Лактанция [или Фирмиана]

апокрифические

[44] Сочинения Африкана

В Hennecke-3 дано иначе: слова «или Фирмиана, или Африкана» отнесены к сочинениям Лактанция с пометкой «позднейшее добавление»

апокрифические

[45] Сочинения Постумиана и Галла

апокрифические

[46] Сочинения Монтана Прискиллы и Максимиллы

апокрифические

[47] Сочинения Фауста Манихея

апокрифические

[48] Сочинения Коммодиана

апокрифические

[49] Сочинения другого Климента Александрийского

апокрифические

[50] Сочинения Тация [или Тарсия, или же Фасция] Киприана

апокрифические

[51] Сочинения Арнобия

апокрифические

[52] Сочинения Тикхония

апокрифические

[53] Сочинения Кассиана [или Кассиона], некоего галльского пресвит.

апокрифические

[54] Сочинения Викторина [Пиктавийского, или Петанского]

апокрифические

[55] Сочинения Фауста Риезского в Галлии

апокрифические

[56] Сочинения Фруменция Слепого

апокрифические

[57] Письмо Иисуса к Абагару [или Абгарю] царю

апокрифические

[58] Письмо Абагара [или Абгаря] к Иисусу

апокрифическое

[59] Страсти Квирика [или Кирика] и Иулитты

апокрифические

[60] Страсти Георгия

апокрифические

[61] Писание, которое называют «Прение [или Отрешение] Соломона»

апокрифическое

[62] Все заклятья, составленные не во имя, как заблуждаются люди,

ангелов, а демонов

апокрифические

Эти и подобные [им], которые Симон Маг, Николай, Керинф, Маркион, Василид, Эбион, Павел Самосатский, Фотин и Боноз, подверженные сходным заблуждениям, а также Монтан с его мерзостными последователями, Аполлинарий, Валентин Манихей, Фауст Африканский, Савелий, Арий, Македонии, Эвномий, Новат, Саббатий, Калист, Донат, Евстатий, Иовиан, Пелагий, Юлиан Экланский, Целестий, Максимиан, Присциллиан Испанский, Несторий Константинопольский, Максим Циник, Лампеций, Диоскур, Евтих, Петр и другой Петр, из которых один пакостил в Александрии, а другой в Антиохии, Акакий Константинопольский с его сообщниками, а также все те, которые проповедали или составили учебники ереси и еретиков или схизматиков, чьи имена едва ли мы сохранили, следует не только отвергнуть, но совершенно изгнать из Римской католической и апостольской церкви и вместе с их авторами и приверженцами тех авторов осудить на нерушимые оковы вечной анафемы.

Caetera, quae ab haereticis sive schismaticis conscripta vel praedicata sunt, nullatenus recipit catholica et apostolica Romana ecclesia; e quibus pauca, quae ad memoriam venerunt, et catoiicis vitanda sunt, credimus esse subdenda.

CAP. V

NOTITIA LIBRORUM APOCRYPHORUM QUI NON RECIPIUNTUR⁵⁴⁷

[1] Item Itinerarium nomine Petri apostoli, quod appelatur sancti Clementis

libri [decem, al. novem], octo

apocryphum

[2] Actus nomine Andreae apostolic

apocryphi

[3] Actus nomine Thomae apostoli, libri 10

apocryphi

[4] Actus nomine Petri apostolic

apocryphi

[5] Actus nomine Philipi apostolic

apocryphi

[6] Evangelium nomine Thaddaei

apocryphum

[7] Evangelium nomine Matthiae

apocryphum

[8] Evangelium nomine Petri apostolic

apocryphum

[9] Evangelium nomine Jacobi Minoris

apocryphum

[10] Evangelium nomine Barnabae

apocryphum

[11] Evangelium [al. Evangelia] nomine Thomae quo [al. quibus] utuntur

Manichaei

apocryphum

[12] Evangelium [al. Evangelia] nomine Bartholomaei apostolic

apocryphum

[13] Evangelium nomine Andreae apostolic

apocryphum

[14] Evangelia quae falsavit Lucianus

apocrypha

[15] Liber de infantia Salvatoris

apocryphus

[16] Evangelia quae falsavit Esitius [al. Hesychius et Isicius]

apocrypha

[17] Liber de Nativitate [al. Infantia] Salvatoris, et de Maria et obstetrice [al.

addit. ejus]

apocryphus

[18] Liber qui appellatur Pastoris

apocryphus

[19] Libri omnes quos fecit Leucius [al. Lucius] discipulus diaboli

apocryphi

[20] Liber qui appellatur Fundamentum

apocryphus

[21] Liber qui appellatur Thesaurus

apocryphus

[22] Liber de filiabus Adae geneseos

apocryphus

[23] Centimetrum de Christo, Virgilianis compaginatum versibus

apocryphum

[24] Liber qui appellatur Actus Teclae et Pauli apostolic

apocryphus

[25] Liber qui appellatur Nepotis

apocryphus

[26] Liber Proverbiorum qui ab haereticis conscriptus et sancti Sixti [al. Xysti]

nomine praenotatus est

apocryphus

[27] Revelatio quae appellatur Pauli apostolic

apocrypha

[28] Revelatio quae appellatur Thomae apostolic

apocrypha

[29] Revelatio quae appellatur S. Stephani

apocrypha

[30] Liber qui appellatur Transitus id est Assumptio sanctae Mariae

apocryphus

[31] Liber qui appellatur Poenitentia Adae

apocryphus

[32] Liber Ogiae nomine gigantis qui ab haereticis cum dracone post diluvium

pugnasse fingitur

apocryphus

[33] Liber qui appellatur Testamentum Job

apocryphus

[34] Liber qui appellatur Poenitentia Origenis

apocryphus

[35] Liber qui appellatur Poenitentia sancti Cypriani

apocryphus

[36] Liber qui appellatur Poenitentia Jamnae et Mambrae

apocryphus

[37] Liber qui appellatur Sortes sanctorum apostolorum

apocryphus

[38] Lib er qui appellatur Laus [al. Lusus] apostolorum

apocryphus

[39] Liber qui appellatur Canones apostolorum

apocryphus

[40] Liber Physiologus, qui ab haereticis conscriptus est, et B. Ambrosii

nomine signatus [al. praenotatus]

apocryphus

[41] Historia Eusebii Pamphili

apocrypha

[42] Opuscula Tertulliani

apocrypha

[43] Opuscula Lactantii [al. Firmiani]

apocrypha

[44] Opuscula Africani

apocrypha

[45] Opuscula Postumiani et Galli

apocrypha

[46] Opuscula Montani Priscillae et Maximillae

apocrypha

[47] Opuscula omnia Fausti Manichaei

apocrypha

[48] Opuscula Commodiani

apocrypha

[49] Opuscuia alterius Clementis Alexandrini

apocrypha

[50] Opuscula Tatii [al. Tharsi seu Tascii] Cypriani

apocrypha

[51] Opuscula Arnobii

apocrypha

[52] Opuscula Tychonii

apocrypha

[53] Opuscula Cassiani [al. Cassionis], presbyteri Calliarum

apocrypha

[54] Opuscula Victorini Pictaviensis [al. Petabionensis]

apocrypha

[55] Opuscula Fausti Rhegiensis Galliarum

apocrypha

[56] Opuscula Frumentii Caeci

apocrypha

[57] Epistola Jesu ad Abagarum [al. Abgarum] regem

apocrypha

[58] Epistola Abagari [al. Abgari] ad Jesum

apocrypha

[59] Passio Quirici [al. Cyrici] et Julitae

apocrypha

[60] Passio Georgii

apocrypha

[61] Scriptura quae appellatur contradictio [al. interdictio] Salomonis

apocrypha

[62] Phylacteria omnia, quae non angelorum (ut ilii configunt) sed daemonum

magis arte [al. nominibus] conscripta sunt

apocrypha

Haec et omnia his similia, quae Simon Magus, Nicolaus Cerinthus, Marcion, Basilides, Ebion, Paulus etiam Samc satenus, Photinus, et Bonosus, et qui simili errore detece runt; Montanus quoque cum suis obscenissimis sequacibus Apollinaris, Valentinus, sive Manichaeus, Faustus, Africa nus, Sabellius, Arius, Macedonius, Eunomius, Novatus Sabbatius, Callistus, Donatus, Eustathius, Jovinianus, Pelagius, Julianus Eclaneus s, Coelestinus [al. Coelestius], Maximinus [al. Maximianus], Priscillianus ab Hispania, Nestorius Constantinopolitanus, Maximus Unicus, Lampetius [al. Lapicius], Dioscorus, Eutyches, Petrus, et alius Petrus, e quibus unus Alexandriam, alius cum consortibus [al. sociis] suis; nec non et omnes haeresiarchae, eorumque discipuli, sive schismatici, docuerunt vel conscripserunt quorum nomina minime retinentur; non solum repudiata, verum etiam ab omni Romana catolica et apostolica Ecclesia eliminata, atque cum suis auctoribus auctorumque sequacibus sub anathematis indissolubili vinculo in aeternum confitemur esse damnata.

* Этот и все следующие тексты воспроизводятся по изданию: Acta apostolorum apocrypha, ed. R.Α.Lipsius. V. I-II. Lipsiae, 1891–1898. Орфография оригиналов сохранена, и лишь прямая речь выделена в абзацы. Наиболее важные разночтения манускриптов приведены в подстрочнике.

I

Cum uenissent Romam Lucas a Galatia, Titus a Dalmatia, expectauerunt Paulum in urbe. quos cum adueniens Paulus uidisset, laetatus est ualde et conduxit sibi extra urbem horreum publicum, ubi cum his et aliis fratribus de uerbo uitae tractaret. coepit interea colligere multitudinem maximam, adiciebanturque per eum fidei multae animae operante gratia dei, ita ut per totam urbem sonus praedicationis et sanctitatis ipsius fieret, et exiret fama per uniuersam circa regionem de illo. iam enim admodum innotuerat orbi Romano signis et prodigiis et doctrina multa atque mirabiii sanctitate. concursus quoque multus de domo Caesaris fiebat ad eum credentium in dominum lesum Christum et augmentabatur cotidie fidelibus gaudium magnum et exultatio. sed et institutor imperatoris adeo illi est amicitia copulatus, uidens in eo diuinam scientiam, ut se а colloquio illius temperare uix posset, quatinus si ore ad os illum alloqui non ualeret, frequentibus datis et acceptis epistolis ipsius dulcedine et amicali colloquio atque consilio frueretur, et sic eius doctrina agente spiritu sancto multiplicabatur et amabatur, ut licite iam doceret et a multis libentissime audiretur. disputabat siquidem cum ethnicorum philosophis et reuincebat eos, unde et plurimi eius magisterio manus dabant. nam et scripta illius quaedam magister Caesaris⁵⁴⁹ coram eo relegit et in cunctis admirabilem reddidit. senatus etiam de illo

alta non mediocriter sentiebat.

II

Quadam denique die, cum Paulus doctrinae inseruiens circa uesperam in cenaculo editiori⁵⁵⁰ turbas alloqueretur, quidam Patroclus, deliciosus et pincerna regis, ipsius se subducens aspectibus abiit ad horreum ubi Paulus hospitabatur, ut audiret documenta uitae perpetuae. inuitatus enim ad hoc et animo ductus iam fuerat a consodalibus suis et Caesaris amicissimis, qui de eius familiari obsequio Pauli monita sectabantur. sed cum prae multitudine populi ad eum introire non posset, ascendit ad fenestram excelsiorem, et secus eam sedit ut uerbum dei commodius posset audire. desiderabat namque ieruenti animo Pauli sermone refici. sed cum Paulus in longum protraxisset sermonem et iuuenis somno fatigaretur, diaboli maligni inuidia dolens super dilectionem uerbi dei et ipsius apostoli quam studiosius adolescens habebat, fecit iuuenem paululum dormitare; cadensque de fenestra satis excelsa spiritum exalauit. quod cum mox Neroni reuertenti a balneo fuisset nuntiatum, qui multa frequentia diletum sibi iuuenem requirebat, contristatus est rex usque ad animam super mortem Patrocli⁵⁵¹, statuitque alium pro eo ad uini officium, ut ei porrigeret poculum.

III

Paulus uero statim cognoscens quod gestum erat per spiritum, dixit ad plebem:

– Viri fratres, inuenit locum malignus⁵⁵² ut uos temptaret. sed dominus lesus Christus more solito eius nequitiam conuertet ad suam gloriam. ite igitur fores, et inuenietis iuuenem Caesaris delicatum ex alto cecidisse et iam nunc iacere exanimem. quem leuantes ad me huc affere satagite.

Illi uero concito gradu pergentes confestim iuuenem mortuum attulerunt. mirabantur autem turbae, quomodo Paulus rem gestam ex ordine cognouisset sibi nemine nuntiante. dixit itaque Paulus ad turbas:

– Nunc fides uestra parebit erga dominum lesum Christum. tempus est enim, ut semen aeternae uitae in bonam terram deueniens centuplicata satione fructificet accedite ergo plena fide ad dominum deum nostrum, et deprecemur illum ut restituatur anima eius in istud iuuenile cadauer, uiuatque melius quam uixisset.

Et cum ingemuissent uniuersi procumbentes orationi, ait Paulus:

– Adolescens Patrocle, surge et narra quanta tibi fecerit deus.

Ad quam uocem mox Patroclus tamquam a somno surrexit et coepit glorificare deum, qui dedit potestatem talem hominibus. dimisitque eum Paulus cum caeteris qui erant ex domo Caesaris, et abibant laetantes et gaudentes omnes in domino, qui facit uoluntatem timentium se et deprecationes eorum exaudit.

IV

Cum autem lamentaretur Nero Patroclum et immensitate absorberetur tristitiae, dixerunt circumstantes ad Caesarem:

– Non, domine, magnanimitas uestra⁵⁵³ grauetur molestia super mortem adolescentis. nam uiuit et adest pro foribus.

Caesar uero cum audisset Patroclum uiuere quem paulo ante didicerat mortuum, expauit corde et recusabat eum introire et abstare suo conspectui. sed cum persuasum illi fuisset ab amicis perplurimis, iussit eum introire. et uidens eum uegetum et nulla mortis signa habentem, obstupuit et ait ad eum:

– Patrocle, uiuis? At ille respondit:

– Caesar, uiuo. Nero dixit:

– Quis te fecit uiuere?

Cui Patroclus exhilaratus corde et accensus calore fidei dixit:

– Dominus lesus Christus, rex omnium saeculorum. Et Nero conturbatus de nomine uirtutis dei dixit ad iuuenem:

– lile ergo debet regnare in saecula et resoluere omnia regna mundi?

Et Patroclus ait:

– Etiam, Caesar, destruet omnia regna quae sub celo sunt, et uniuersa quae sub caelo sunt

seruient ei; et ipse est solus rex regum et dominus dominantium.

Nero autem dedit ei alapam dicens:

– Ergo militas illi regi? Et Patroclus exultans ait:

– Etiam, nam excitauit me а mortuis.

V

Tunc Barnabas et lustus et quidam Paulus et Arion Cappadocus et Festus Galatha, qui erant ministri Caesaris et ei iugiter assistebant, dixerunt Neroni:

– Cur, Caesar, recta sapientem et prudentissime atque ueracissime respondentem percutis iuuenem? nam et nos illi miiitamus regi inuicto, lesu Christo domino nostro.

Nero autem cum audisset uno sensu eodemque sermone dicere illos inuictum regem lesum, retrusit eos in carcerem, ut nimium illos torqueret quos nimis ante amauerat et iussit requiri magni illius regis famulos posuitque edictum, ut sicubi fuissent inuenti, sine interrogatione omnes Christi milites per tormenta uaria punirentur. unde multa scrutatione a ministris reipublicae et apothecae malignitatis fautoribus serui dei quaesiti et inuenti, quam plurimi perducti sunt ad praesentiam Caesaris.

VI

Inter quos et Paulus, consuetudinarias sibi pro Christi nomine gestans cathenas, ductus est

uinctus quem omnes simul uincti adeo intendebant, ut sine alicuius inditio facile potuerit Nero cognoscere, ipsum magni regis militibus praesidere. intelligensque illum ducem et Christi servorum magistrum, ait ad eum:

– О homo, magni regis seruus, mihi autem uinctus, quid tibi uisum est introire latenter in regnum Romanorum, et mihi subtrahere, illi autem colligere milites de meae militare principatu?

– Paulus autem repletus spiritu sancto constanter in aure omnium qui poterant adesse dixit ad Caesarem:

– Nero, non solum de tuo angulo colligimus milites, sed etiam de toto orbe terrarum. hoc enim praeceptum est mihi ut neminem ex omni gente militare uolentem aeterno regi meo repellam. potens est enim omnium dominus cunctis larga manu secundum cuiusque meritum dona ditissima dispensare. si enim et tibi uisum fuerit in illum credere et ei fideliter obedire, non te paenetebit. caeterum noli putare, quia diuitiae huius saeculi, splendor aut gioria saluare te debeant; sed si subiectus illi fueris, in perpetuum saluus eris. cum enim uenerit iudicare uiuos et mortuos, deuastabit huius mundi figuram per ignem, et ante mundi constitutionem parata et a saeculis occulta militibus suis donatiua, quae numquam deficient et quae omnem excludent indigentiam, largietur.

VII

Haec audiens Nero et ira succensus, quia mundi figuram per ignem Paulus dixerat resoluendam, iussit omnes Christi milites igne cremari, Paulum autem senatus consultu tamquam maiestatis reum capite secundum Romanas leges truncari; tradiditque eum Longino et Megisto prefectis atque Acesto centurioni, ut illum extra urbem ducentes et populo spectaculum de eius occisione praebentes decollari praeciperent. quibus Paulus sine intermissione uerbum praedicabat salutis. ministros etiam et apparitores per omnem ciuitatem et circa regionem cum uelocitate Nero diaboli exagitatus operatione direxit, qui summa diligentia perscrutarentur latitantes et maniiestos simul interficerent Christianos. unde tam multiplex occisa est turba Christianorum, ut populus Romanus palacium uirtute irrumperet et seditionem contra Caesarem excitare moliens proclamaret:

– Pone modum, Caesar, iniustissimae iussioni! tempera furorem irrationabilem! sufficiat saeuitiae quod crudelitatis metas transcenderit. nostrates homines sunt quos perdis, Romanum tuentur imperium. aufers, Caesar, Romanam uirtutem, quae militum tantorum frequentia terribilis cunctis gentibus existebat.

Tunc Nero clamores populi expauescens aliud edictum proposuit, ut nemo auderet contingere Christianos nec quicquam eis inferre molestiae, donec relatio plenissime cognitionis ex delatione cuiusque referretur ad Caesarem.

VIII

Quapropter Paulus iterum eius est oblatus aspectibus. Nero autem ut eum uidit, uehementissime exclamauit dicens:

– Tollite, tollite maleficum, decollate impostorem, nolite sinire uiuere carminatorem, perdite sensuum alienatorem, auferte de superficie terrae mentium immutatorem!

Ad quem Paulus ait:

– Nero, tempore modico patiar ego; sed uiuam in perpetuum deo meo et regi aetrno domino lesu Christo, qui uenturus est iudicare orbem terrae in conflagratione ignis.

Nero dixit Longino, Megisto et Acesto:

– Auferte celerius ab illo caput, et sic sibi de uita perpetua blandiatur sentiatque me regem

inuictum, qui eum uinxi et occidendo deuici.

Paulus uero ait:

– Vt scias, Nero, me post decollationem meo regi inuicto aetrnaliter uiuere, te autem uictum qui nunc putas te uincere, cum mihi caput abscisum fuerit, uiuus tibi apparebo, et cognoscere poteris quia mors et uita famulantur domino meo lesu Christo, cuius est omne regnum et cui uoluerit dabit illud et omnis uictoria est illius et quem uult uincere facit magnifice triumphare, et ipse solus inuictus est rex in aeternum.

Et his dictis ductus est Paulus ad supplicium.

IX

Cum autem duceretur, Longinus et Megistus atque Acestus dixerunt ad illum:

– Dic nobis, Paule, ubi est rex ille et ubi apparuit uobis et qualiter cognouistis eum et quid

uobis contulit aut conferet boni, quod sic ardentissime eum diligatis uos Christiani, quatinus nullo pacto religioni nostrae uelitis accomodare assensum, ut uiuatis ac bonis huius uitae fruamini, sed potius omni delectamento iocundius pro illo mori uariis tormentis ducatis. magnus enim nobis uidetur error iocunditatem odisse ac uitam, et toto desiderio paenes amplecti ac mortem.

X

Paulus uero ait:

– О uiri cordati atque sensu bono uigentes, relinquite tenebras ignorantiae et erroris, quarum caligine obnubilatur intelligentia uestrae nobilitatis ne uerum quod in uobis latet uidere possitis, et conuertite mentis oculos ad aeternam et ueram lucem, ut ualeatis prius uos ipsos cognoscere, et sic ad cognitionem regis illius cum laetitia pervenire atque ab igne uniuerso orbi superventuro salui et illaesi permanere. non enim, sicut uos putatis, alicui terreno regi militamus, sed deo uiuo, regi caelorum et omnium saeculorum, qui propter iniquitates quae fiunt in hoc mundo ueniet iudex et iudicabit illum per ignem. felix autem erit homo qui crediderit in eum: habebit enim uitam aeternam et uiuet in omnia saecula. et infelicissimus ille quo non infelicior ullus, qui contempnens diuitias bonitatis et longanimitatis ipsius non conuertitur ad eum: nam periet in aeternum. propter hoc namque de caelo in terram descendit qui caelum et terram fecit, et ad hoc factus est homo qui fecit hominem, ut homo conuersus ab iniquitate sua, relinquens uana et simulacra muta quae nefandissime satis pro deo colit, seruiat ei qui fecit illum et adoret eum quem tremunt angeli et omnes caelorum potestates adorant. quod cum factum fuerit, faciet illum uerum adoratorem atque cultorem suum consortem et socium angelorum suorum, spirituum uidelicet sanctorum ac beatorum. nec inmerito, quia spiritus est deus, et eum qui illum in spiritu et ueritate colit et adorat sanctis spiritibus socium faciet; illum uero qui in eum credere recusauerit, socium et complicem reddet iniquorum daemoniorum in tormento et aeterni incendii concrematione: ad quem ignem perpetuum transmittet illum refugam, id est ignem uenturum, per quem deus est orbem iudicaturus.

XI

Quapropter, uiri sapientes, apud se prudentia uestra diiudicet quis fecit mundum, quoniam sine factore non prodiit. perpendite quis fecit hominem, quia ut diuina testantur oracula non ipse se fecit. attendite quia simulacra uana non sunt dii sed hominum factura et daemonia in eisdem facturis latentia. quae licet in hoc concordari uideantur quia unanimiter perditionem humani generis cupiunt, sibi tamen inuicem modis diuersissimis dissident. «Non est enim pax impiis», dicit dominus. in causa namque est illud, cur homines iestinant perdere et sibi socios in paenis habere, quia sciunt in caelestem habitationem homines ascensuros per dei gratiam, unde ipsi spiritus ceciderunt per superbiam. Viri urbani, sensu cognoscite quia deitatis nomen per plures nequaquam diuiditur, qoniam unus deus a quo omnia, et unus dominus lesus Christus per quem sunt omnia⁵⁵⁴, et unus spiritus sanctus in quo consistunt uniuersa, cui fideliter fidelia obtemperant omnia, et non est scisma in diuinitate quia caret pluraritate. attendite, ciues Romani, unde discoria nata fuerit, et qua ratione accrescens sic longe iateque miserabiliter adoluerit, et cur tam multiplicia non numina sed miserabilia emerserint deorum portenta, uidelicet quia multi coeperunt uelle fieri principes ac tyranni et dominatores, non uitiorum sed hominum suae naturae consortium, unde ignorantiae tempestate demersi et baratro elationis suae deiecti unusquisque potestatis suae deum aut mutuauit aut statuit. unde et dicitur, quia «primus in orbe timor creauit deos». ad tantam miseri homines peruenerunt dementiam ut sic miserrimos homines sibi deos constituerent, quibus fierent similes ut mortem pessimam deuitarent⁵⁵⁵. sed et quidam eorum, quoniam non probauerunt deum habere in notitiam, tradidi sunt in uoluntates suas, ut exercerent illa operfc quae leges Romanae puniunt cum execratione, et impletum est in illis, quod dictum est uerbis sanctissimis: «Similes illis, inquit, fiant qui faciunt ea». fecerunt enim sibi deos miseros et facti sunt ipsi miseri atque ad tantam sunt insaniam deuoluti ut trunco ligni dicant: deus noster es, et lapidi: adiuua nos, stipitemque fabrefactum adorent, qui eius sunt astulis calefacti.

XII

Ad haec multae audientium turbae eleuantes uocem in planctum dixerunt:

– Errauimus, peccauimus, inique egimus, doctor salutis ac ueritatis et aeternae uitae ostensor, miserere nostri, ut eruamus a laqueis peccatorum et possimus euadere ignem, quo exuretur mundus et quisque cruciabitur infidelis et pessimus.

Tunc Paulus ait:

– О uiri fratres, quorum deus cor suo spiritu tetigit, state uiriliter in fide. nam ministri aeternae salutis aderunt а quibus baptizabimini, et bene perseuerantes in caritate domini nostri lesu Christi salui eritis in aeternum.

Longinus quoque et Megistus et Acestus secretius ailoquentes apostolum dixerunt:

– Rogamus te, fac nos adscribi in militia regis aeterni, ut possimus uenturum ignem euadere et regni perpetui participes fieri: et dimittemus te, uel quocunque potius decreveris pergere, erimus tibi itineris comites et usque ad mortem parentes.

Quibus Paulus dixit:

– Fratres mei, non sum profugus sed miles legitimus regis mei. si enim scirem quia morerer et non potius ad uitam et gloriam per hanc mortem peruenirem, non solum facerem quae rogatis, sed ego hoc a uobis deposcerem. nunc autem non in uacuum cucurri per multas passiones, nec sine causa patior. nam restat mihi corona iustitiae, quam reddet mihi cui credidi et de quo certus existo quoniam ad illum uado et cum ipso ueniam in claritate sua et patris ac sanctorum angelorum iudicare orbem terrarum. propterea mortem istam contempno et uestram petitionem ut abscedam non obaudiam neque faciam.

Illi uero flentes dixerunt ei:

– Quid ergo acturi sumus? quomodo te punito uiuemus et ad illum in quo nos credere persuades peruenire ultra ualebimus?

XIII

Et cum haec inter se loquerentur et populus multus uoces in altum ederet, misit Nero Parthenium quendam et Feritam milites, ut uiderent, si iam Paulus esset occisus. qui aduenientes reppererunt eum adhuc uiuentem et turbas diutissime alloquentem. quos Paulus ad se euocans dixit:

– Viri, credite in deum uiuum, qui et me et omnes, qui in eum credunt, a mortis suscitabit.

At illi respondentes dixerunt:

– Ad Caesarem prius ibimus renuntiantes, et cum perfectum fuerit pro quo missi sumus, et cum mortuus fueris et resurrexeris, tunc credemus tuo regi. tu autem explica moras quibus iussionem differs, et uade ad destinatum locum ubi sententiam merito dictatam suscipias.

Paulus quoque dixit eis:

– Commoratione mea in carne plus uos indigetis, si credere uultis, quam ego qui ad uitam per mortem uado. sed iam pergamus exultantes in nomine domini nostri lesu Christi.

XIV

Cumque ad locum pergerent passionis comitantibus populorum turbis innumeris, uenit ad

portam urbis Romae. ubi habuit obuiam nobilissimam matronam, nomine Plautillam, apostolorum feruentissimam dilectricem et religionis diuinae cultricem, quae flens eius se coepit orationibus commendare. ad quam Paulus ait:

– Vale, Plautilla, aeternae salutis filia! commoda mihi panum quo caput tegis, et secede paululum in partem propter plebis impedimentum, me hic expectans donec reuertar ad te et tibi restituam beneficium. ligabo enim mihi oculos uice sudarii et tuae dilectioni amoris mei pro Christi nomine pignus ad illum pergens relinquam.

Quae festinato pannum porrexit et ut apostolus iusserat oboediuit. insultabant autem ei Parthenius et Feritas dicentes:

– Quid credis impostori et mago? cur perdis pannum optimum, non tantum per eum in saeculo lucratura?

Paulus uero dixit ad eam:

– Etiam, filia, hic praestolare aduentum meum, et signa mortis meae in panniculo tibi afferam cum Christo uicturus.

XV

Interea Longinus Megistus et Acestus dum instarent obnixius pro salute sua, inquirentes modum qualiter ad ueram uitam possent pertingere, audierunt a beato apostolo:

– Fratres et filii mei, mox ut ego fuero decollatus et uos ac caeteri ministri interfectionis meae a loco in quo me dominus uocare dignabitur recesseritis, uiri fideles rapient et sepelient corpus meum. uos autem notate locum sepulchri mei, et cras ualde diluculo illuc uenite, ibique inuenietis duos uiros orantes, Titum et Lucam: quibus dicetis qua de causa uos misi; et illi uobis dabunt signum salutis in domino. nolite igitur dubitare exequi quod uobis imperatum est, quoniam statim ut credentes sacro [onte fueritis intincti et diuinorum mysteriorum uiuificatione sacrati, ab omnibus peccatorum contagiis et ab hoc etiam quod reueremini in me perpetrato scelere incunctanter purgati eritis et super niuem dealbati, in serie Christi militum adscripti et caelestis regni efficiemini cohaeredes.

XVI

Et his dictis peruenit ad passionis locum: ubi ad orientem uersus tensis in caelum manibus diutissime orauit cum lacrimis hebraice et gratias egit deo. cumque patrio sermone consummaset orationem, ualedicens fratribus benedixit eos, et ligans sibi de Plautillae maforte oculos, in terram utrumque genu fixit et colum tetendit. spiculatir vero bracchium in altum eleuans cum uirtute percussit et caput eius abscidit. quod postquam a corpore praecissum fuit, nomen domini lesu Christi hebraice clara uoce personuit; statimque de corpore eius unda lactis in uestimento militis exiliuit et postea sanguis effuxit. stola uero qua sibi ligauerat oculos, cum quidam uellent rapere, non comparuit: tanta etiam lucis immensitas et odoris suauitas in momento illius decollationis caelitus ibi emicuit, ut mortalium oculi splendorem illum sufferre et humana lingua odorem narrare nequiuerit. uidentes autem omnes qui aderant gratiam dei in beati apostolo, admirari sunt ualde, laudantes et confitentes in multam horam dominum lesum Christum, aeternum et inuictum regem, quem praedicauerat magnificus doctor et magister gentium.

XVII

Reuertentes uero qui missi fuerant accelerare interfectionem eius, peruenerunt ad portam ciuitatis, ubi inuenerunt Plautillam laudantem et glorificantem dominum in omnibus quae audiuit et uidit per eius sanctum apostolum. et interrogaverunt eam cum irrisione, cur caput suum non operiret de mafore⁵⁵⁶ quam praestiterat suo Paulo. Quae accensa calore fidei cum magnanimitate respondit:

– O uani et miseri, qui credere nescitis, quae oculis uidetis et manibus attrectatis! uere habeo eundem quem illi porrexeram pannum, de infusione gloriosi sui sanguinis preciosum. nam de caelo ueniens innumerabilium candidatorum caterua comitatus illum mihi ueracissime rettulit, et rependens gratiam pro benignitate in eum habita dixit:

– Tu mihi Plautilla in terris obsequium praestitisti; ego te quantocius ad caelestia regna pergentem deuotissime obsequar. in proximo namque pro te reuertar et tibi inuincti regis gloriam

demonstrabo.

Et extrahens Plautilla pannum a sinu roseo perfusum sanguine illis ostendit: qui nimio pauore correpti gressu concito perrexerunt ad Caesarem, quae uiderant et audierant nuntiantes.

XVIII

At ille cum audisset miratus est horrifice, et ingenti stupore attonitus coepit de his quae nuntiata sunt ei cum philosophis et amicis atque ministris reipublice, seu et cum quos habere poterat ex senatu conicere⁵⁵⁷, atque confabulationis sermonem cum timore et infusione sensus habere. dumque haec inuicem mirarentur et secum quarerent, uenit Paulus circa horam nonam ianuis clausis stetitque ante Caesarem et ait:

– Caesar, ecce ego Paulus, regis aeterni miles; uel nunc crede, quia non sum mortuus, sed uiuo deo meo. tibi autem, miser, non post multum tempus mala ineffabilia imminent et supplicium maximum, atque aeternus restat interitus pro eo quod inter cetera flagitia pessima multum sanguinem iustorum effudisti iniuste.

Et haec dicens repente disparuit. Nero siquidem his auditis ultra quam dici possit timore

perculsus et uelut amens effectus, ignorabat quid agere potuisset⁵⁵⁸. suadentibus uero amicis iussit Patroclum ac Barnabam et eos qui uincti erant cum illis soluere atque quo uellent abire.

XIX

Longinus denique, Megistus et Acestus, sicut eis constituerat Paulus, primo mane uenientes ad sepulchrum eius, uiderunt duos uiros orantes et in medio eorum stantem Pauium. qui pertimescentes in uisu admirabili horruerunt et reueriti sunt accedere propius. Titus autem et Lucas in se ab extasi orationis reuersi, uidentes praefectus atque centurionem qui ministri fuerant necis Pauli ad se properantes, humano timore subrepti in fugam uersi sunt et Paulus euanuit ex oculis eorum. illi uero post eos clamauerunt dicentes:

– Non, ut suspicamini, beati dei homines, ideo uenimus, ut uos persequamur ad mortem, sed ut nos credentes per aquam baptismatis ad uitam transferatis aeternam, sicut nobis uerus doctor Paulus promisit, quem ante modicum in medio uestri stantem et orantem conspeximus.

Haec namque audientes ab eis Titus et Lucas steterunt cum multa laetitia et gaudio spirituali, imponentes eis mox manus et dantes signaculum sanctificationis perpetuae, sicque ieunio usque ad uesperam percurrente baptizati sunt in nomine domini nostri lesu Christi, cui cum patre in unitate spiritus sancti est honor et gloria, uirtus et imperium in omnia saecula saeculorum. amen.

I

In diebus illis cum introissent Romam beatus Petrus et Paulus discipuli domini nostri lesu

Christi, secundum uoluntatem dei a diuersis fidelibus qui Christo crediderant excepti sunt. frequentabant autem domum cuiusdam Pontii Pilati parentis propter notitiam quando Pilatus praesidatum gesserat in ludaea. Post paucos uero dies Nerone imperatore procedente quidam Simon nomine ei adductus est. hic magus erat non mediocriter doctus, sed perfectus in omni artis ipsius iniquitate. cum autem hoc Nero imperator cognouisset, artius eum iubet a militibus custodiri: quique per fantasiam artis suae nusquam conparuit. audiuit itaque Nero imperator, quia Simon, quem antea custodiri iusserat, nusquam conparuisset: et mirari satis coepit. post aliquot autem dies Nerone imperatore procedente ut sacrificia diis suis offerret, et ecce subito Simon magus imperatori Neroni apparuit dicens:

– Quid est, domine imperator, quia me quaeris? ecce ego sum Simon, quem ante hos dies a militibus iussisti custodiri. ne me fugacem aestimes et inuentem perdere uelis, ultro me tibi obtuli.

Dicit ei Nero imperator:

– Nihil sit, quod timeas; libere ambula et in palatio meo assiduus esto.

II

Simon ergo exhilaratus a Nerone iam non recessit. quem interrogauit Nero dicens:

– Obsecro te, dic mihi quod genus hominis es, uel unde fueris ortus?

Simon dicit:

– Ortus sum ex Fenice, de oriente missus a maiestate, ut quae dicebam ludaeis, crederent mihi. illi uero non solum credere noluerunt, sed et me cruci adfixerunt, et post diem tertiam a morte suscitatus sum. nam ut scias manifesta me loqui, iube ut ueniat unus de speculatoribus et ante conspectum tuum caput meum auferat; et scies quid facere possim.

Nero autem talibus uerbis nullo modo credebant. illo tamen cogente et nimium suadente speculator uenit. cui Nero impeator ait:

– Vade et abscide caput eius, et uideamus, si uere a maiestate missus est.

Tunc Simon Neroni dixit:

– Loco tenebroso hoc fieri iube et mundissimo, ne quis sanguinem meum calcet et uobis mali aliquid contrariique proueniat.

Introiuit autem locum tenebrosum speculator, in quo lampada ardens missa est, ut caput Simonis gladio amputaret⁵⁵⁹, uocauit ergo Nero cubicularium suum dicens:

– Caput illud in sportam mittite et desuper contexite, et anulo meo signabo et in cubiculum pono.

Et ita factum est. die quoque alio Nero ad cubicularium suum dicit:

– Date locum, uideamus caput hominis, ne forte nobis prae timore mentitus sit, et uoluit ingenio mori, quia probare non poterat, quod ipse esset opinatissimus ille Christus.

Cubicularius autem attulit sportam, et aperuit Nero imperator et agnouit sigillum suum. et inuenit caput arietis⁵⁶⁰, quod per fantasiam nusquam conparuit. et Nero mirari coepit et praecrpit uenire senatum et omnibus retulit gestum rei et multi eorum mirabantur.

III

Die igitur tertio, cum intraret Nero curiam senatus, et ecce Simon apparuit in medio eorum, et adorans imperatorem clara uoce dixit:

– Ego sum quem ante diem tertium iussisti decollari; et ecce suscitatus sum. Nero autem amplius mirari coepit et omnes qui cum eo erant; et iussit ei pro hoc facto statuam poni. tunc Simon ait:

– Nunc multa uobis ostendam, ut intellegatis quia а maiestate missus sum.

Nero imperator dixit:

– Licet nihil facias, iam credam tibi quia quodcumque uis possis facere.

Et post multa quae dicta sunt, Nero in palatium suum discessit; iussit autem et Simonem secum ingredi. et cum simul intus essent, introierunt in cubiculum interius: et nescio quas iniquas et magicas sanctiones faciens Neroni, plurimas ei ostendit artis suae uirtutes.

IV

Die autem alio Nero Simonis manum tenens ad curiam senatus simul processerunt. cumque sederet Nero senatui sic ait:

– Patres consripti, magnum hominem deus patriae nostrae misit. hic est, quem offenderunt

ludaei et morti tradiderunt.

Cumque omnes rnirarentur, Simon dixit:

– Si quis uestrum parentem proprium aut aliquem de amicis suis quem antea amisit uidere

desiderat, dicat mihi et statim ei apparebit. Adstans autem erat et unus ex parentibus Pontii Pilati, qui eo tempore permanebat quando Pilatus praesidatum gesserat in ludaea; et nunc cognoscens ipsum non esse Christum, sic ait:

– Optime imperator, ego quidem rem gestam in ludaea bene noui; hunc autem hominen ignoro, licet aliqua quae dicit sunt uerisimilia. sed iube interrogem eum publice quod scio, et cognoscam utrum uere ipse sit Christus an non.

Imperator Nero ait:

– Interroga eum, si quid tibi uidetur.

Parens uero Pontii Pilati dicit ei:

– Quid uocaris?

Ille autem ait:

– Ego sum Christus, quem caesum flagellis ludaei tradiderunt crucifigi.

Ille uero plenius cognoscens quia ipse Christus non esset sed Simon magus, ait:

– Mentiris; sed tu es Simon magus: modo enim te integre cognoui. tu enim prius et legem sequebaris christianam; sed quia uictus es a Petro illo, qui uere discipulus Christi fuit, a ludaea discessisti. omnibus mentiri potes praeter mihi, quia omnia quae ibi gesta sunt optime noui.

Vnde conuersus ad imperatorem sic ait:

– Oro, domine imperator, quia hic sunt in ciuitate uestra Petrus et Paulus discipuli Christi illius, iube uenire eos ut se invicem cognoscant.

Simon uero turbatus coepit imperatori dicere:

– lube ueniant, et si uere Petrus et Paulus sunt, cognoscunt⁵⁶¹ me.

Nero imperator ait:

– Requirite eos, et in crastinum facite eos ad nos uenire.

V

Exeunte uero imperatore eadem hora uidit turbam magnam collectam ante palatium et interrogauit quid hoc esset. Dictumque est ei:

– Quia ille qui uobis intus loquebatur, ipse etiam hic ad populum loquitur, et uerba quae in conspectu uestro dicebat ipsa etiam populo dicit.

Imperator Nero et omnis senatus mirati sunt, quomodo in una eademque hora et in palatio in conspectu imperatoris fuisset, et foris ad populum loqueretur⁵⁶². unde hoc diuinitati redigens iussit ei aliam erigi statuam habentem facies duas, unam intendentem ad senatum et aliam ad populum.

VI

Sequenti uero die introiuit Simon ad Neronem in cubiculum, quia carissimus factus ei fuerat, et ait:

– Hic sunt illi duo quos parens Pontii Pilati magnos esse proposuit. sed audi, imperator, diutius uiuere non debent, quia isti totam ludaeam subuerterunt. nam Petrus et Paulus alii sunt.

Nero autem iussit colligi senatum et Petrum et Paulum introduci. quibus ait:

– Quid uocamini?

Responderunt:

– Petrus et Paulus discipuli domini lesu Christi.

Tunc ostendit eis Simonem dicens:

– Nostis hominem hunc?

Et dixerunt:

– Nouimus magum peruersum ualde.

Subridens uero Nero dixit:

– Quid uocatur?

Dixerunt:

– Simon. iste et ad nos uenit et baptizatus uoluit uirtutem diuinam pretio conparare. unde maledictus et condemnatus a nobis discessit in suam perditionem. nam Christus non est quem esse se dicit: etsi alios per inquitates suas inducit, nos tamen nullo modo fallere potest.

Nero imperator dicit:

– Quis est Christus, cuius uos discipulos esse dixistis?

Petrus et Paulus dixerunt:

– Si uis scire, lege omnes uirtutes et doctrinas eius, et uera et praeclara mirabilia, et inuenies Christum. nam iste fallax est et iniquus.

VII

Nero imperator ait:

– Et iste multa mirabilia fecit me praesente et quicquid uolui statim demonstrauit mihi.

Petrus et Paulus dicunt:

– Si quid fecit, per fantasiam ad praesens et in aenigmate fecit; nam uerissimum aliquid nec fecit nec aliquando facturus est.

Sirnon dixit:

– Dicat Petrus quid nunc facere cogito.

Petrus uero silentio panem petiit et sub manica tenens dixit Simoni:

– Fac quod cogitas, ut cognoscant omnes quia fantasticum est omne quod facis.

Simon autem continuo eleuata manu digitos excussit, et apparuerunt subito quasi canes ingentes et impetum magnum in Petrum et Pauium fecerunt, ita ut omnes exterriti fugerent. Petrus quoque

proiecto in terra pane, canes statim fantastici nusquam conparuerunt. et ait Simoni:

– Si uera sunt quae fecisti, quare panis remansit in manu tua, et qui comederent nusquam conparuerunt?

Nero etiam imperator Simoni mago sic ait:

– Puto, uicti sumus.

Simon dixit:

– Audi, imperator bone, ut isti sciant quae ego. eis aliquando ostendi.

Conuersus itaque ad Pauium Nero dicit ei:

– Paule, quid dicis?

Cui ait:

– Hunc nisi citius perdideris, malum grande adcrescet patriae tuae.

VIII

Contigit autem eo tempore, ut adulescens quidam nobilis etiam propinquus Caeseris moreretur, quem multi in ciuitate dolebant. admonebant autem plerique experimentum quaerentes utrum posset Petrus adulescentem mortuum suscitare, quia iam celeberrimus a diuersis in his operibus habebatur; sed apud gentiles difficile credebatur. alii autem Simonem adduci dicebant, ut eum si posset a morte suscitaret. utrique ergo ubi fuerat corpus directi sunt. conuenientibus etiam multis senatoribus qui fuerant cum Nerone, quaerentes cognoscere utrum aliquis ex ipsis posset iuuenem de morte suscitare, respondens Petrus dixit:

– Qui se potentiorem offert, accedat prius et uirtute qua dicit posse mortuum resuscitet.

Tunc Simon conditionem proposuit, si ipse mortuum resuscitaret, continuo Petrus occideretur; si uero Petrus praeualuisset, in Simonem sentencia uerteretur. et quieuit Petrus conditioni propositae. accessitque Simon ad iectulum defuncti, incantare atque inmurmurare dira carmina coepit. et post horam multam caput mouere uisus est qui mortuus fuerat. et mox clamor ingens omnium qui aderant surrexit, quod iam uiueret aduiescens. ira ergo et indignatio ab omnibus surrexit in Petrum, quod ausus esset praefere se tantae potentiae.

IX

Tunc sanctus Petrus apostolus petiit silentium dicens:

– Si uiuit defunctus loquatur, et si resuscitatus est surgat, ambulet, fabuietur. fantasma, non ueritas est quod uidetur caput mouisse.

Deinde uero dicit:

– Separetur a lectulo Simon et uideamus si iterum se mortuus mouere possit.

Quo facto remansit corpus examine sicuti fuerat. adstitit itaque Petrus iongius a lectulo et intra se orationem cum lacrimis faciens magna uoce dicit:

– Adulescens, surge sanet te dominus lesus Christus. Et statim surrexit adulescens et locutus est et ambulauit et cibum sumpsit: et dedit eum matri suae. qui cum rogaretur ut ab eo non discederet, ait:

– Nolite solliciti esse: non delinquetur ab eo qui illum fecit resurgere.

Motus est autem omnis populus aduersus Simonem, ut lapidartur. et dixit Petrus:

– Sinite: non est ei parum quod cognoscit suas artes nihil ualere. uiuat magis et Christi regnum crescere uideat et per inuidiam cottidie torqueatur.

X

Ille autem fugiens Neroni dixit se in urbe iam habitare non posse, quoniam a Galilaeis offensus fuisset. pollicetur ergo uolatum, quod in caelum portaretur et petiit imperatorem ut turris lignea fabricaretur ei et in monte Capitolino ei construeretur. constituto ergo die conuenit omnis populus a minimo usque ad maximum uidere quod Simon implere promiserat. iussit autem Nero non discedere Petrum et Paulum, sed adduci ad spectaculum istud. dixitque eis Nero:

– Ecce quod parat facere Simon multum est. sed ut credam quod aliis artibus omnia faciet, uolo uidere uirtutem uestram, ut probem quod non de caelo uenit⁵⁶³.

Petrus et Paulus dixerunt:

– Nos homines sumus et potestatem nullam habemus, nisi deus noster qui eum in conspectu uestro confundere potest.

Conuersus Petrus ad Paulum ait:

– Genibus fixis oremus dominum nostrum.

Et ita orare coeperunt. et Paulus Petro dicit:

– Fac quod coepisti: adpropinquat enim de mundo transitus noster.

Audiens hoc Nero dicit:

– Et quo ituri estis ab ante meam poteststem?

Paulus dicit:

– Ignoramus domini uoluntatem, quo nos duci iubet; hoc tamen scimus quia cito sumus ituri.

Simon dicit:

– Optime imperator, ut eos scias esse fallaces, nunc tibi probabo.

Imperator Nero dicit:

– Comple, quod facturus es, et faciam de illis quodcumque uolueris.

XI

Simon autem ascendens turrem extensis manibus coepit in altum uolare, omnisque populus ut uidit clamare nimium coepit. Nero autem Petro et Paulo dicit:

– Videtis, quia uere a maiestate missus est quem magum esse dixistis; uos potius estis hominum seductores.

Petrus ait:

– Scimus quea post paululum cum Christo erimus.

Nero autem ait:

– Adhuc perseueratis in uanitate hac? ego enim uideo eum paene iam caelum introire, et conamini eum adhuc falsum dicere?

Pauius autem Petro dicit:

– Erige oculos et mentem ad deum et ora.

Cumque eleuasset Petrus caput lacrimis plenus et Neronem uidisset mirari uolantem Simonem in aere, dixit ei Paulus:

– Quid dicis, Petre famule Christi? hodie nos iste impius perdet, si Simon iste adhuc in sua praeualuerit potestate.

Haec Nero cum audisset sic ait inridens eos:

– Isti iam delirant.

Petrus uero cum magna constantia dicit ei:

– Modo scies, imperator quia non deliramus.

Paulus Petro dicit:

– Fac quod faciebas: ora deum omnipotentem ut suam potentiam ostendat et inimici confundat astutiam.

Petrus autem iterum faciem eleuans in caelum extensis manibus ait:

– Increpo uos, demonia qui eum fertis, per deum patrem omnipotentem et per lesum Christum filium eius, ut sine mora eum dimittatis. omnes enim dicent quia ipse est saluator huius mundi.

Cumque hoc diceret, uenit Simon ex alto in terram, et crepuit medius; nec tamen continuo

exanimatus est, sed fracto debilitatoque corpore, ut poenam suam et ruinam cognosceret, ad locum qui uocatur Aricia sublatus, post paululum cum diabolo eius anima discessit in gehennam.

XII

Quo audito Nero deceptum se et destitutum dolens tanti casu amici, quem subito sibi sublatum plangebat, uirum sibi utilem et necessarium rei publicae, indignatus quaerere coepit causas, quibus Petrum occideret. et quia iam tempus aderat quo sancti apostoli ad suum dominum uocarentur, denique dato praecepto ut comprehenderentur, rogabatur Petrus a diuersis Christianis ut alio se loco conferret. quibus ille resistebat dicens, nequaquam se facturum ut tamquam metu mortis territus effugeret; bonurn esse pro Christo pati, qui pro omnibus se obtulit; semper docebat, illam non esse mortem pro Christo, sed inmortalitatem et uitam aeternam potius praedicabat. haec et alia Petrus loquebatur eis qui eum fugere suadebant. sed plebs ne se inter procellas.fluctuantes gentilium destitueret hoc ei suadebant. uictus itaque Petrus omnium fletibus cessit promisitque egredi urbem. proxima ergo nocte celebrata oratione uale omnibus faciens, relicta omni plebe cum Paulo, solus coepit proficisci. ut autem uentum est ad portam urbis, uidet sibi Christum occurrere; et adorans eum cum ingenti gaudio dicit:

– Domine, quo uadis?

Dicit ei lesus:

– Venio iterum crucifigi.

Intellexit ergo Petrus pro sua hoc dictum passione, quod in eo Christus passurus uideretur, qui in omnibus martyribus suis pati cognoscitur: et conuersus ad urbem in loco quo fuerat redit, captusque est a persecutoribus sequenti die cum conseruo suo Paulo.

XIII

Custodierat autem Nero corpus Simonis putans eum sicuti ante fuerat resuscitari. at ubi cognouit eum iam in fetore et putredine uersum, partes corporis eius obrui praecepit. accensus autem iracundia magna aduersus Petrum et Paulum sic ait Clementi praefecto urbis:

– Pater Clemens, isti homines increduliores sunt nirnis, et possunt omnino nostram disperdere religionem, si eos adhuc uiuere passi fuerimus. sed accipiant utrique cardos ferreos et inuicem se lacerare cogantur.

Clemens praefectus ait:

– Optime imperator, qoniam Paulus non tantum incredulior apparet, aliter ipse pereat.

Nero imperator dicit:

– Qomodo uis pereant.

Tunc Clemens praefectus urbis dedit sententiam dicens:

– Paulus contumax contra Romanum imperium capitali sententia puniatur, Petrus autem qui carminibus suis homicidium perpetrauit crucifigatur. Postulauit autem Petrus ut inuersis uestigiis crucifigeretur, eo quod indignum se iudicaret eo modo crucifigi quo dominus et magister eius lesus Christus filius dei cruciiixus est. passi sunt autem tertio kalendarum luliarum, Nerone bis et Pisone consulibus. ipsi uero in caelum recepti sunt,

Simon autem deductus est in infernum. nam qui in Christo credunt, uiuent cum eo semper in gloria sempiterna per omnia saecula saecolorum. amen.

1

Indiae tres esse ab historiographis adseruntur. prima est India ad Aephiopiam mittit, secunda quae ad Medos, tertia quae finem facit: nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit⁵⁶⁴, ex alio latere mare oceanum. in hac ergo India ingressus est Bartholomeus apostolus. ingressus est⁵⁶⁵ templum in quo erat idolum Astaroth et quasi peregrinus ibi manere coepit. in hoc idolo daemon talis erat qui diceret se curare languentes, sed hos sine dubio quos ipse laedebat. erant enim sine deo uero et necesse erat ut a deo falso ludificarentur. dii enim falsi hac arte inludunt eos qui uerum deum non habent: faciunt eis dolores infirmitates dampna pericula et dant responsa ut sacrificent eis, et quasi sanantur ab eis. hoc uidetur stultis quod sanent: illi autem non sanando subueniunt sed a laesione cessando, et cum desinunt laedere curasse putantur. unde factum est ut sancto Bartholomaeo apostolo ibi manente nuila responsa daret Astaroth et nulli potuisset ex his quos laedebat subuenire. cumque iam plenum esset de languentibus templum, et cottidie sacrificantibus nullum daret Astaroth responsum, infirmi autem ex longiquis regionibus adducti iacebant, sed cum in ipso templo nullum posset daemon dare responsum, et neque sacrificando neque se ipsos more suo laniando proficerent, perrexerunt in aliam ciuitatem, ubi aliud daemon colebatur, cui nomen erat Beireth, et illic sacrificantes coeperunt inquirere quare deus Astaroth non eis daret responsa. respondens autem Beireth dixit:

– Deus uester sic captiuus et religatus catenis igneis strictus tenetur ut neque suspitare audet neque loqui ex illa hora qua ibi apostolus dei Bartholomaeus ingressus est.

Dicunt ei:

– Et quis est iste Bartholomaeus?

Respondit daemon et dixit:

– Amicus est dei omnipotentis et ideo huc uenit in istam prouinciam ut omnia numina quae colunt Indi euacuet.

Dixerunt autem cultores idoli:

– Dic nobis signa eius, ut possimus inuenire eum, quia inter multa milia hominum non possurnus cognoscere eum.

2

Respondit daemon et dixit:

– Capilli capitis nigri et crispi, caro candida, oculi grandes, nares aequales et directae, aures coopertae crine capitis, barba prolixa habens paucos canos, statura aequalis quae nec longa possit nec breuis aduerti. uestitur colobio albo clauato purpura, induitur pallio albo per singulos angulos habentem singulas gemmas purpureas. XX et VI anni sunt quod numquam sordidantur uestimenta eius, numquam ueterscunt. similiter et sandalia eius amentis latis per XXVI annos numquam ueterescunt. centies flexis genibus per diem, centies per noctem orat deum. uox eius quasi tuba uehemens est. ambulant cum eo angeli dei qui non eum permittunt fatigari, non esurire. semper eodem uultu, eodem animo perseuerat. omni hora hilaris et laetus permanet, omnia prouidit, omnia nouit, omnem linguam omnium gentium et loquitur et intellegit. ecce et hoc quod uos interrogastis et quod ego do responsum de eo iam nouit: angeli dei famulantur ei et ipsi nuntiant ei. et cum coeperitis eum quaerere, si uult, ostendit se uobis, si non uult, non poteritis uidere eum. rogo autem uos ut dum eum inueneritis rogetis eum ut huc non ueniat et hoc mihi faciant angeli qui cum eo sunt quod fecerunt collegae meo Astaroth.

3

Et haec dicens daemon conticuit. reuertentes autem coeperunt circuire omnium peregrinorum uultus et habitus et per duos dies non inuenerunt eum. factum est autem ut quidam plenus daemonio clamaret et diceret:

– Apostole dei Bartholomaee, incendunt me orationes tuae.

Tunc apostolus dei dixit ei:

– Obmutesce et exi ab eo.

Et statim liberatus est homo qui per multos annos fuerat fatigatus ab eo.

Polymius autem rex prouinciae eius⁵⁶⁶ cum haberet filiam lunaticam, nuntiatum est de hoc daemonioso⁵⁶⁷, et misit et rogauit eum dicens⁵⁶⁸:

– Filia mea maie uexatur. peto ut sicut liberasti Pseustium, qui per multos annos passus est, ita et filiam meam⁵⁶⁹.

Exsurgens⁵⁷⁰ autem perrexit cum eo abubi uidit eam apostolus catenis strictam, quia omnes morsu attrectabat et quos poterat tenere scinderet et caebat et nullus ausus erat accedere ad eam. tunc apostolus iussit eam solui. dicunt ei ministri:

– Et quis ausus est manum mittere ad eam?

Dicit eis apostolus:

– lam ego uinctum teneo inimicum qui in ipsa erat, et uos ad huc timetis eam? ite et soluite eam et lauate et reficite eam et crastina mane adducite eam ad me.

Euntes autem fecerunt sicut iussit apostolus et ultra eam penitus non potuit uexare daemon. tunc rex onerauit camelos auro argento gemmis uestibus et coepit quaerere apostolum et penitus non inuenit eum. et reportata sunt omnia ad palatium eius.

4

Factum est autum cum transisset nox et aurora diei futurae inciperet, apparuit apostolus solus cum solo rege ostio clauso in cubiculo eius et dixit ei:

– Vt quid me quaesisti tota die cum auro et argento et gemmis et uestibus? ista munera eis sunt necessaria qui terrena quaerunt: ego autem nihil terrenum, nihil carnale desidero. unde scire te uolo quia filius dei dignatus est per uterum uirginis nasci cum homine, ita ut homo in uirginis uulua conceptus secum in ipsa secreta uirginis haberet deum qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. hic simul cum homine natus partu uirginis coepit habere initium nascendo cum homine, qui numquam habuit initium⁵⁷¹ sed ipse semper initium fuit⁵⁷² et omnibus initium dedit siue uisibilibus siue inuisibilibus creaturis. haec autem uirgo cum exsecraretur omnem uirum et ipsa seruandae uirginitatis uotum prima deo omnipotenti uouisset – prima autem ideo dixi quia ex quo homo factus est ab initio saeculi nulla hoc uotum deo obtulit; haec ergo prima inter feminas hoc constituit in corde suo ut diceret deo: Domine, offero tibi uirginitatem meam; cum hoc a nullo homine nec uerbo didicisset nec exemplo ad imitationem inuitata, constituit ut uirgo pro amore dei specialiter permanent – huic subito intus in cubiculo suo clausae splendens sicut sol Gabriel angelus apparuit. Quae cum terrore perculsa expauisset, ait ad illam angelus: Noli timere Maria, quia concipies. At illa timore deposito constanter ait: Quomodo fiet hoc? Quia uirum non cognosco. Cui angelus respondit: Propter hoc spiritus sancturn superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit tibi, ideoque quod ex te nascetur sanctum filius dei uocabitur.

Hic ergo cum natus esset passus est se temptari a diabolo illo qui primum hominem uicerat suadendo ut de arbore uetita a deo manducare praesumeret ipsum ergo permisit ad se accedere, ut sicut dixerat Adae, id est primo homini, per mulierem: Manduca, et manducait, et sic de paradiso est proiectus et in isto mundo exiliatus, et sic genuit omne humanum genus, ita et isti diceret: Dic lapidibus istis ut panes fiant, et manduca ut non esurias. Cui respondit: Non in рапе tantum uiuit homo sed in omni uerbo dei. Hic ergo diabolus, qui per manducantem hominem uicerat uictoriam suam, per ieiunantem et se contemnentem amisit. Par enim erat ut qui filium uriginis uicerat a filio uirginis uinceretur.

5

Dicit ei rex:

– Et quomodo dixisti primam hanc esse uirginem ex qua natus est homo cum deo?

Apostolus respondit:

– Ago deo gratias quia sollicite audis, primus ergo homo adam dictus est: hic de terra factus est. terra⁵⁷³ autem illa ex qua factus est uirgo fuit, quia nec sanguine humano polluta fuerat nec ad sepulturam alicuius mortui fuerat adaperta. par ergo erat, ut dixi, ut qui filium uirginis uicerat a filio uirginis uinceretur. et ideo, sicut vicit quia egit arte callida ut manducaret contra uetitum et de paradiso pelleretur et pulsus homo clausum haberet paradisum, ita egit iste uirginis filius ut artem diaboli ad se uenire permitteret. Ars autem eius talis fuit ut sicut accipiter rapit auem quam potuerit ita raperet hunc filium uirginis et poneret eum inter feras in deserto. et per quadraginta dies non dixit ei: Manduca, quia non uidit eum esurientem. hoc enim ipse diabolus statuerat in corde suo ut si quadraginta dies transactos non esurisset pro certo nosset quia uerus deus est. deus autem uerus erat, immo est, sed sic deus uerus ut etiam homo uerus permanens non se intellegi permitteret nisi ab his qui puro corde et piis operibus perseuerant.

Hic autem Satanas adubi uidit post quadraginta dies dominum esurire, quasi securus effectus quod deus non esset, dixit ei: Quare esuris? dic ut lapides isti panes fiant et manduca.

Et dixit dominus ad eum: Audi diabole. si ideo hominibus dominaris quia pater hominium Adam suasioni tuae obtemperans dei legem sibi positam contempsit, ecce ego legem dei custodiens non manducabo, ut te superem ego homo et eiciam te de dominatione quam tibi per deiectionem primi hominis usurpasti.

Vidit se exclusum, et alterum sibi angelum apostaticum, qui Mammona dicitur, sociauit, et protulit inmensa pondera auri argenti gemmarum et omnem gloriam quae est in hoc saeculo, et dixit ei: Haec omnia tibi dabo si adoraueris me.

Dicit ei: Vade retro Satanas. Scriptum est enim: Dominum deum tuum adorabis et ipsi soli seruies. Fuit et alia temptatio superbiae, quam in excelso super pinnam templi exercuit, ut qui semel uicerat hominem terrae uirginis filium a sanctae uirginis filio homine tripliciter uinceretur. et sicut qui uictor extiterit tyranni mittit comites suos ut in ombnibus locis ubi tyrannus possedit titulos regis sui uictoris ac triumphatoris inponant, ita hic homo Christus lesus, qui uicit, misit nos in omnes prouincias ut expellamus ministros diaboli qui per templa in statuis habitant et homines qui eos colunt de potestate eius qui uictus est auferamus. ideo argentum et aurum non accipimus sed contemnimus sicut ipse contempsit, quia ibi cupimus esse diuites ubi solum eius regnat imperium, ubi nec languor nec morbus nec tristitia nec mors locum aliquem habere noscuntur, ubi felicitas perpetua, beatitudo perennis est et gaudium sine fine et sunt ibi deliciae sempiternae. inde est quod templum uestrum ingressus daemonem qui in idolo dabat uobis responsa ab angelis eius qui me misit religatum obtineo. quem, si baptizatus fueris et permiseris te inluminari, faciam te uidere, et cognoscere quanto malo caruisti. nam omnes illi qui iacent in templo aegrotantes, audi qua arte uidebatur curare eos diabolus qui primum hominem uicit, et, ut saepe iam dixi, quia per ipsam uictoriam pessimam potestatem habere uidetur, et in aliis quidem maiorem, in aliis uero minorem, minorem in his qui minus peccant, maiorem in his qui plus peccant, ipse ergo diabolus facit arte sua homines aegrotare et suadet eos credere idolis, et ut in animabus eorum potestatem obtineat cessat tunc eos laedere cum dixerint lapidi aut metallo cuicumque: Tu es deus meus. Veniunt ergo hi omnes et cottidie dicunt metallo: Tu es deus meus. Sed quia ipse daemon qui in ipsa statua erat а те uinctus tenetur, sacrificantibus et se adorantibus nullum potest dare responsum. sed si uis probare ita esse, iubebo illi, et ingreditur⁵⁷⁴ statuam suam, et faciam eum confiteri hoc ipsum quod sit religatus et responsa dare non possit. Dicit ei rex:

– Crastina prima hora diei parati erunt pontifices sacrificare ei, et ego ibi superueniam et uideam hoc factum mirabile.

6

Factum est autem altera die prima hora diei sacrificantibus eis coepit clamare daemon:

– Cessate miseri sacrificare mihi, ne peiora patiamini quam ego, qui catenis igneis religatus sum ab angelis lesu Christi, quem ludaei crucifixerunt putantes eum posse morte detineri. ille autem ipsam mortem, quae regina nostra est, captiuauit, et ipsum principem nostrum, maritum mortis, uinculis ignitis uinxit et tertia die uictor mortis et diaboli resurrexit et dedit signum crucis suae apostolis suis et misit eos per uniuersas partes saeculi: ex quibus unus hic est qui me uinctum tenet. Peto uos ut rogetis eum pro me ut dimittat me ire ad alteram prouinciam.

Tunc Bartholomaeus apostolus ait:

– Confitere inmundissime daemon, istos omnes qui hic aegrotationes uarias patiuntur, quis est qui eos laesit?

Respondit daemon:

– Princeps noster diabolus sic quo modo religatus est, ipse nos mittit ad homines ut laedamus primo quidem carnem eorum, quoniam in animas hominum non possumus habere potestatem nisi sacrificauerint⁵⁷⁵: at ubi pro salute corporis sui nobis sacrificauerint, cessamus nocere eos, quia iam in animas eorum potestatem habere incipimus. iam ergo per hoc quod ab eorum laesione cessamus uidemur curare eos, et colimur quasi dii, cum pro certo simus daemones ministri eius quem in cruce positus lesus uirginis filius religauit. a die qua eius discipulus huc uenit apostolus Bartholomaeus ardentibus catenis strictus consumor, et ideo loquor quia iussit mihi. nam ausus non essem loqui eo praesente, nec ipse princeps noster. Dicit ei apostolus:

– Quare non saluas hos omnes qui ad te conuenerunt?

Dicit ei daemon:

– Nos quando corpora laedimus, nisi animas laeserimus, corpora in sua laesione perdurant.

Dicit ei apostolus:

– Et quomodo animas laeditis?

Respondit daemon:

– Cum crediderint nos esse deos et sacrificauerint nobis, tollit se deus ab his qui sacrificant, et nos uulnera corporum non tollimus sed migramus ad animam.

Tunc dicit apostolus ad plebem:

– Ecce quem deum putabatis, ecce quem putabatis curare uos. audite nunc uerum deum creatorem uestrum qui in caelis habitat, non lapidibus uanis credatis. sed si uultis ut orem pro uobis et omnes hi sanitatem recipiant, deponite idolum hoc et confringite, et cum hoc feceritis templum hoc Christi nomini dedicabo et vos omnes in isto templo Christi baptismate consecrabo.

Tunc iussu regis omnes populi miserunt funes et trocleas et simulacrum non poterant euertere. apostolus autem dixit eis:

– Soluite uincula eius.

Cumque exsoluissent omnia, dixit ad daemonem qui in eo erat:

– Si uis ut non te faciam in abyssum mitti, exi de isto simulacro et confringe illud, et uade in deserta ubi nec auis uolat nec arator arat nec umquam uox hominis resonat.

At ille statim egrediens comminuit omnia genera idolorum, nec solum maius idolum, sed ubicumque pro ornatu templi sigilla erant posita minutauit ita ut picturam omnem delesset.

7

Tunc omnes una uoce clamare coeperunt: Vnus deus omnipotens quem praedicat apostolus eius Bartholomaeus. Tunc expandens Bartholomaeus manus suus ad deum dixit:

– Deus Abraham et deus Isaac et deus lacob, qui ad redemptionem nostram unigenitum tuum filium deum nostrum et dominum direxisti ut nos omnes qui eramus serui peccati suo sanguine redimeret et tibi filios faceret, qui uerus deus ex hoc cognosceris quia semper idem es et inmutabilis perseueras, unus cum filio pater, unus etiam cum spiritu sancto, et re uera unus deus pater ingenitus et unus fillius eius unigenitus dominus noster lesus Christus et unus spiritus sanctus qui a patre procedit, inluminator et edueator animarum nostrarum, et est in patre et filio tuo domino nostro lesu Christo, quique in suo nomine dedit nobis hanc potestatem ut infirmos saluaremus, caecos inluminaremus, leprosos mundaremus, paraliticos absolueremus, daemones fugaremus et suscitaremus mortuos, et dixit nobis: Amen dico uobis, quaecumque in nomine meo petieritis a patre meo dabit uobis; peto ergo in eius nomine ut omnis haec multitudo saluetur, ut cognoscant omnes quia tu es deus unus in caelo et in terra et in mari, qui salutem recuperas per ipsum dominum nostrum lesum Christum, per quem est tibi deo parti honor et gloria cum spiritu sancto per inmortalia saecula saeculorum.

Cumque omnes respondissent amen, apparuit angelus domini splendidus sicut sol, habens alas, et per quattuor angulos templi circumuolans digito suo in quadratis saxis sculpsit signum crucis et dixit:

– Haec dicit dominus qui misit me: Sicut uos omnes ab infirmitate uesrta mundamini, ita mundauit templum hoc ab omni sorde. Et habitatore eius, quem iussit apostolus dei ire in locum desertum ab hominibus, iussit ut prius ostendam uobis. quem uidentes nolite expauescere, sed quale signum ego sculpsi in his saxis tale uos digito uestro facite in frontibus uestris, et omnia mala fugient a uobis.

Tunc ostendit eis ingentem Aegyptium nigriorem fuligine, faciem acutam cum barba prolixa, crines usque ad pedes, oculos igneos sicut ferrum ignitum, scintillas emicans ex ore eius et ex naribus egrediebatur flamma sulphurea, pennarum adaeque habentem alas spineas sicut istrix, et erat uinctus a tergo manibus, igneis catenis strictus. et dixit ei angelus domini:

– Quoniam audisti uocem apostoli et omnia pollutionum genera de isto templo mundasti, secundum promissum apostoli soluam te, ut uadas ubi nulla conuersatio hominum est uel esse potest, et ibi sis usque ad diem iudicii.

Et cum exsoluisset eum, ille ululatum taeterrimum dirae uocis emittens euolauit et nusquam conparuit. angelus autem domini uidentibus cunctis euolauit ad caelum.

8

Tunc rex una cum uxore sua et duobus fillis et cum omni exercitu suo et cum omni populo qui saluatus est et cum omni populo ciuitatis suae et uicinarum urbium quae ad eius regnum pertinebant credens baptizatus est. et deposito diademate capitis et purpura coepit apostolum non deserere.

Interea colligentes se uniuersorum templorum pontifices abierunt ad Astrigem⁵⁷⁶ regem fratrem eius maiorem et dixerunt:

– Frater tuus discipulus factus est magi hominis qui templa nostra sibi uindicat et deos nostros confringit.

Cum haec flentes reierrent, ecce et aliarum ciuitatum pontifices eadem coeperunt flentes referre. tunc rex Astriges indignatus misit mille uiros armatos cum pontificibus ut ubicumque inuentus esset apostolus uinctum illum perducerent ad eum. Quod cum fecissent, dixit ad eum Astriges rex:

– Tu es qui euertisti fratrem meum?

Cui apostolus dixit:

– Ego non euerti eum sed conuerti.

Dicit ei rex:

– Tu es qui deos nostros fecisti comminui?

Dicit ei apostolus:

Ego dedi potestatem daemonibus qui in eis erant ut ipsi conquassarent idola uana in quibus degebant, et omnes homines relicto errore crederent omnipotenti deo qui in caelis habitat.

Dicit ei rex:

– Sicut tu fecisti fratrem meum ut relinqueret deum suum et tuum crederet, ita et ego faciam te relinquere deum suum et deum meum credere et ipsi sacrificare.

Dicit ei apostolus:

– Ego deum quem colebat frater tuus religatum et uinctum ostendi et ipsum feci ut frangeret simulacrum suum. si potueris hoc facere deo meo, poteris me ad sacrificium prouocare. si autem tu nihil potes facere deo meo, ego omnes deos tuos comminuam, et tu crede deo meo.

9

Haec cum diceret, nuntiatum est regi quod deus eius Vualdath⁵⁷⁷ cecidisset et minutatim abisset. tunc scidit rex purpuream uestem qua indutus erat et iecit fustibus caedi sanctum apostolum Bartholomaeum, caesum autem iussit decollari. uenientes autem innumerabiles populi duodecim ciuitatum qui per eum crediderunt una cum rege abstulerunt cum hymnis et cum omni gloria corpus eius. et construxerunt ibi basilicam mirae magnitudinis et in ea posuerunt corpus eius. factum est autem tricesimo die depositionis eius, arreptus daemonio rex Astriges uenit ad templum eius, et omnes pontifices pleni daemonibus passi sunt ibi confitentes apostolatum eius, et sic sunt mortui. factum est autem timor et tremor super omnes incredulos, et crediderunt uniuersi atque baptizati sunt a presbiteris quos ordinauerat apostolus Bartholomaeus. factum est autem per reuelationem, uniuerso populo adclamante et omni clero, ab apostolo ordinatus rex episcopus et coepit in nomine apostoli signa facere. fuit autem in episcopatu annis uiginti, et perfectis omnibus atque bene compositis et bene constabilitis migrauit ad dominum, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

ВДИ – Вестник древней истории

ЕЭ – Еврейская энциклопедия: В 16-ти тт. (репринтное издание: М.; 1991)

ЖМП – Журнал Московской Патриархии

ЗРАО – Записки Русского Императорского Археологического общества

AAA – Acta apostolorum apocrypha, v. Ι (ed. Lipsius) Lipsiae, 1891; v. II, 1–2 (ed. Bonnet)

Lipsiae, 1893–1903

A-NChL – Ante-Nicene Christian Library

BJRL – Bulletin of the John Rynalds Library, Manchester

Elliott S. – 93 – Elliott J. K. The Apocryphal New Testament. New-York, 1993

Elliott J. – 96 – Elliott J. K. The Apocryphal Jesus. Legends of the Early Church. New-York,

1996

Hennecke-3 – Hennecke E. Edited by W. Schneemelcher. English translation. v. I,

Philadelphia, 1962; v. II, Philadelphia, 1965

HTR – The Harvard Theological Review

JTS – Journal of Theological Studies

OrChr – Oriens Christianus

PQ – Migne J. – P. Patrologiae cursus completus. Seria

Graeca PL – Migne J.– P. Patrologiae cursus completus. Seria

Latina PP – Schmidt C. Praxeis Pauloi: Acta Pauli nah dem Papyrus der Hamburger Staats

und-Universitatsbibliotek, unter Mitarbeit von W. Schubart. Hamburg, 1936

RHPR – Revue d'Histoire et de Philosophie Religieuses

Thlz – Theologisches Literaturzeitung

VCh – Vigiliae Christianae

ZNW – Zeitschrift fiir die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde der alteren Kirche